ONTOGNOZJOLOGIA SYSTEMOWA
ONTOGNOZJOLOGIA SYSTEMOWA: NAUKOWOŚĆ USTAWIEŃ RODZINNYCH
Ontognozologia systemowa: naukowość ustawień rodzinnych
Chcę z całego serca podziękować Dorocie Puzio, za zaproszenie do podsumowania naukowego charakteru ustawień rodzinnych.
Moje spotkanie z genialnym, powiedziałbym wręcz, pełnym światła dziełem Berta Hellingera nie było przypadkowe. Jego fantastyczne podejście systemowe, które miałem przyjemność poznać w 1990 roku, radykalnie zmieniło mój sposób patrzenia na rodzinę, grupy, organizacje, zmieniło moje podejście jako nauczyciela akademickiego i psychoterapeuty.
Chciałbym jednak podkreślić, że geneza ustawień rodzinnych związana jest z psychiatrą Theą Loise Schönfelder, a nie z Bertem Hellingerem.
Pojęcie „ustawienia rodzinne” bierze się z błędnego tłumaczenia niemieckiego familien stellen, co znaczy „tworzyć rodzinę”.Ustawienia rodzinne są po prostu techniką systemową i fenomenologiczną, która koncentruje się na rozwiązywaniu konfliktów.
W Portugalii jest wiele osób zawodowo zajmujących się zdrowiem (na przykład psychologowie, psychiatrzy, lekarze, pielęgniarki czy terapeuci), które krytykują ustawienia, ale im ostrzejsza jest ich krytyka tym większe wzbudzają zainteresowanie wśród osób, które coraz liczniej przychodzą na warsztaty ustawieniowe (grupy, które co miesiąc uczestniczą w moich warsztatach liczą od 90 do 120 osób).
Pytanie, które stawiam, póki jeszcze zadawanie pytań nikogo nie obraża, brzmi; czy krytycy ustawień nie zdali sobie jeszcze sprawy, że model biomedyczny jest przestarzały?
Im większa liczba terapeutów biomedycznych poświęca swój czas chorobom, tym więcej chorób się pojawia. W przeciwieństwie do tych pierwszych, terapeuci holistyczni stawiają na dobrostan, na dobrą jakość zdrowia dużej liczby ludzi i na doskonalenie ich duchowości.
Większość terapeutów biomedycznych (guru naukowości) żyje w prehistorii paradygmatu kartezjańsko-newtonowskiego. Nie chciałbym nikogo urazić, ale świat kartezjańsko-newtonowski jest reprezentowany i/lub osadzony we współdziałających i wspierających się Stowarzyszeniach (psychologów, lekarzy i innych), a „krótkowzroczność intelektualna i emocjonalna” ich członków nie pozwala dostrzec, że żyjemy już w świecie kwantowym i holistycznym.
Świat holistyczny jest odpowiedzią na kryzys paradygmatu kartezjańsko-newtonowskiego, który postuluje racjonalność, obiektywność i kwantytatywność jako jedyne środki do osiągnięcia wiedzy. Znaczy to, że paradygmat ilościowy przeważa nad paradygmatem jakościowym.
Paradygmat holistyczny ma natomiast wizję systemową oraz wykazuje postawę interdyscyplinarną, które są stosowane w pracy ustawieniowej (ustawienia rodzinne, pedagogiczne czy biznesowe) przez facylitatorów/terapeutów.
Postawa interdyscyplinarna to spotkanie nauki z tradycją, nauki z mądrością. Interdyscyplinarność jest mostem prowadzącym nas na ścieżki duchowości (Pierre Weill, Roberto Crema itp.). Duchowość natomiast pomaga zrozumieć „niewidzialną lojalność” i „duszę rodzinną”.
Aby zostać facylitatorem ustawień rodzinnych trzeba koniecznie uczestniczyć w wielu ustawieniach, zagłębić się w lekturach wielu autorów, którzy wpłynęli na Berta Hellingera, przeczytać książki samego Hellingera i odbyć wiarygodny kurs.
___________________________________________________________________________
Prekursorem fenomenologicznych podstaw ustawień był Edmund Husserl (1850-1938), który odkrył, że rodzinne i osobiste interakcje mają wpływ na narządy zmysłów, a każda osoba interpretuje inaczej to samo wydarzenie.
Ustawiacz, podczas ustawienia, dostrzega fakty i uświadamia sobie przyczyny, które wpłynęły na wybór tematu przedstawionego przez osobę proszącą o ustawienie, ale nie interpretuje ich znaczenia. Czyli podczas ustawienia narzędziem facylitatora/terapeuty staje się intuicja ejdetyczna (eidos = esencja) służąca do postrzegania i opisywania istoty problemu oraz nadawania znaczenia prezentowanemu tematowi poprzez percepcję, intuicję, mądrość (wiedza + doświadczenie) .
Na przykład;
Widząc, jak reprezentanci są ustawieni w polu (morfogenetycznym), ustawiacz identyfikuje różne problemy dotykające dany system rodzinny. Postrzeganie będzie różne w zależności od osoby. Jeśli syn ustawia swoją rodzinę zrobi to zupełnie inaczej niż gdyby tę sama rodzinę ustawiał ktoś z pozycji brata, ojca czy matki. Każda z osób będzie miała inną wizję, inną interpretację zależną od ustawienia pozostałych elementów rodziny.
Hellinger definiuje fenomenologię ustawień rodzinnych jako metodę filozoficzną i mówi „Wystawiam się na szerszy kontekst, nie rozumiejąc go. Wystawiam się na ten kontekst bez zamiaru pomocy, a także bez zamiaru udowadniania czegokolwiek. Staję bez obawy o to, co może wyjść na jaw. Nie boję się też, że ujawni coś strasznego. Staję przed wszystkim takim jakie jest. Przed ustawieniem patrzę na wszystkich, nawet na tych, którzy są nieobecni. Mam ich wszystkie przed sobą. I tak, stając przed tym obrazem, nagle rozpoznaję, co kryje się za danym zjawiskiem.” (HELLINGER, Bert; HÖVEL, Gabriele Tem – Constelações familiares: o reconhecimento das ordens do amor, Cultrix, 2006).
Arthur Koestler (1905-1983) tworzy fundamentalną dla ustawień systemowych koncepcję holonu (dynamiki całości i części).
Teilhard de Chardin (1881-1955) proponuje zasadę złożoności-świadomości (części i cząstki tworzą całość) niezbędną do zrozumienia teorii złożoności Edgara Morina stosowanej w ustawieniach systemowych.
Carl Rogers (1902-1987) proponuje podejście skoncentrowane na człowieku, jest pionierem systematycznych badań w ramach psychologii klinicznej. Stąd też podczas ustawienia w pierwszej kolejności obserwuje się „las”, a następnie szuka się chorego „drzewa”, zgodnie z metodologią skupienia uwagi na osobie „ustawianego” (podającego temat) i w celu uzdrowienia „chorego drzewa”.
Sheldrake mówi, że ustawienia rodzinne „są nauką zajmującą się polami morficznymi lub morfogenetycznymi, bierze pod uwagę fakt, że gdy ktoś staje w miejscu innej osoby (jako reprezentant), zaczyna odczuwać/postrzegać wrażenia (głębokie i dotychczas ukryte), które należą do osoby proszącej o ustawienie. System nabiera kształtów w obliczu reprezentacji” (SHELDRAKE, Rupert – Obecność przeszłości. 1995).
Chciałbym przypomnieć czytelnikom kilka teorii dotyczących konstelacji:
Boaventura Sousa Santos powiedział, że zdrowy rozsądek też jest nauką.
Empiryzm nie jest nauką, gdyż jest teorią opartą na założeniu, że doświadczenie i eksperyment są podstawą wiedzy. Empiryzm posługuje się indukcją i doświadczeniem zmysłowym (Locke, Berkeley i Hume) w przeciwieństwie do racjonalizmu, który, jako teoria filozoficzna, opiera się na założeniu, że rozum i logika są źródłem ludzkiej wiedzy. W racjonalizmie stosuje się dedukcję i wiedzę wrodzoną (Platon, Kartezjusz, Leibniz i Noam Chomsky).
Wprowadzenie metody fenomenologicznej (Edmund Husserl) do psychologii pozwoliło Jean-Paulowi Sarte’owi i Maurice Merleau-Ponty’emu przeprowadzić wiele badań w tej dziedzinie. To dzięki interpretacyjnej analizie fenomenologicznej powstała Szkoła Duquesne’a, w skład której weszli Amedeo Giorgi, Jonathan Smith, Frederick Wertz, Steinar Kvale, Wolfgang Köhler i inni. Nieco później Francisco Varela i Adam Engle stworzyli Instytut Umysłu i Życia (Mind and Life Institute), którego celem jest naukowe badanie umysłu, a także połączenie podejścia eksperymentalnego współczesnej nauki z buddyzmem (Dalajlama). Te metody i szkoły leżą u podstaw humanistycznego ruchu w psychologii, tak ważnego dla ustawień rodzinnych.
Przyjrzyjmy się teraz dwóm przykładom ustawień traktowanych jako metoda fenomenologiczna i technika terapeutyczna, ale nigdy jako metoda psychoterapeutyczna.
1. Konsulentka[1] MFS postawiła następujący problem: „Jestem mężatką od 14 lat. Jestem nieszczęśliwa i przygnębiona, bo zdradziłam męża. Psychiatra przepisał mi leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe, chodzę na terapię. Z każdym dniem jestem coraz bardziej zdezorientowana i przygnębiona, bo psycholog radzi mi powiedzieć mężowi prawdę, a psychiatra obwinia mnie o niewierność i brak odpowiedzialności.” Ustawienia pokazały, że mąż nie był ojcem ich dziecka. Po ustawieniu MFS nie musiała „wyznać” partnerowi, że to nie on jest ojcem dziecka. Kilka dni później MFS podziękowała i powiedziała, że czuje się szczęśliwa i rozpromieniona, bo zauważyła, że jej syn często zachowuje się podobnie do jej męża, a nawet są do siebie podobni.
2. Konsulentka MLA była mężatką od około 9 lat i czuła się nieszczęśliwa w swoim związku, nie rozumiała skąd bierze się poczucie nieszczęścia i smutku, twierdziła, że nie zasługuje, by żyć. Ustawienia pokazały, że jej siostra bliźniaczka umarła przy porodzie. Kilka miesięcy później kobieta podziękowała za ustawienia – odnalazła sens życia i szczęście w małżeństwie.
___________________________________________________________________________
W ustawieniowym systemie fenomenologicznym spektrum świadomości ma charakter holograficzny, począwszy od wyizolowanego i indywidualnego ego do „odmiennych stanów świadomości”, „świadomości połączenia” oraz „zjednoczenia transpersonalnego i duchowego” z inną osobą (rodziną).
W sztuce metody systemowo-fenomenologicznej i w nauce ustawieniowej, w początkowej fazie dąży się do „wyleczenia” lasu (dawna rodzina), a później, w fazie końcowej, do uzdrowienia chorego drzewa (osoba). To znaczy, że praca odbywa się na poziomie instynktownym, freudowskim, jungowskim, językowym, poznawczym, egzystencjalnym i duchowym, albo inaczej rzecz ujmując jest zjawiskiem systemowo-fenomenologicznym, egzystencjalnym, transpersonalnym i integracyjnym.
Ustawienia systemowe (rodzinne, biznesowe i wychowawcze/pedagogiczne) nie są terapią i nie są interwencją psychoterapeutyczną. Ustawienia systemowe są metodą osiągania wcześniej zdefiniowanych celów, czyli generowania zmian w zachowaniu prowadzącym do choroby lub do złego samopoczucia pojawiających się u osoby, która prosi o ustawienie (nosiciel objawów) (Marujo, 2009).
W ustawieniu rozumianym jak metoda terapeutyczna, setting (jako scenariusz holistyczno-terapeutyczny) zostaje ustalony w momencie, gdy role są już rozdzielone i określone. To rama mająca na celu wybór reprezentantów do ról wskazanych przez osobę zgłaszającą temat (ustawianego), w której terapeuta jest wyłącznie facylitatorem procesów.
Technikę terapeutyczną ustawień opracowano na podstawie systemowo-fenomenologicznej analizy narracji osoby ustawianej dotyczącej egzystencjalnego wpływu problemów/ symptomów na jej relacje z samą sobą, z innymi oraz z ekosystemem, w którym porusza się i żyje, współżyje i współistnieje z innymi.
Terapeutyczny scenariusz ustawień rozgrywa się w określonej czasoprzestrzeni, nabiera relacyjnego charakteru wpływającego na zachowanie i na etykę relacji, i to niezależnie od kontekstu fizycznego oraz warunków kontraktu, który wyznacza granice spotkania między facylitatorem (terapeutą), reprezentantami i ustawianym.
Podczas ustawienia terapeuta jest jedynie facylitatorem, a jego celem jest prowadzenie (nigdy nie interpretowanie) reakcji behawioralnych i emocjonalnych wszystkich osób zaangażowanych w scenariusz holistyczno-terapeutyczny.
Aby zapewnić spójność relacji z zaangażowanymi osobami w czasoprzestrzeni, w której odbywa się ustawienie, terapeuta (facylitator) powinien zadać sobie kilka pytań:
• „co robi terapeuta/facylitator” lub „czego terapeuta/facylitator nie robi”?
• „na co terapeuta/facylitator pozwala osobom zaangażowanym w usatwienie” lub „czego terapeuta/facylitator nie pozwala im robić”?
– „czy ustwienie było ważne dla osob ustwianej? Co czuła i jak się czuje?”
Są jednak autorzy (Bert Hellinger, Jakob Schneider, Sieglinde Schneider, Gunthard Weber, Mimansa Erika Farny, Marianne Franke-Gricksch, Peter i Tsuyuko Spelter, Jam Jacob Stam, Cristine Essen, Guni Baxa), którzy uważają ustawienia za interwencję psychoterapeutyczną, której forma powstawała latami dzięki różnym podejściom terapeutycznym i różnym scenariuszom.
__________________________________________________________________________
Korzenie ustawień sięgają lat 30 XX w, i związane są z Jacobem Moreno, który prowadził udramatyzowaną terapię systemową, psychodramę, występując ze swoimi klientami w czymś w rodzaju teatru improwizacji.
Konsulenci przedstawiali swoje problemy i cierpienie w przestrzeni publicznej, w której rozwijał się cały ich potencjał twórczy, kierując uwagę uczestników na działania i interakcje z innymi.
Moreno poprzez użycie formy teatralnej, jak najwierniejsze odtwarzanie kontekstu życia każdej osoby starał się krytykować psychoanalizę, a jednocześnie zachęcał uczestników do znajdowania alternatywnych sposobów zachowania w trudnych sytuacjach.
Na początku lat ’70 Ivan Boszormenzi-Nagy, po przeanalizowaniu tysięcy rodzin, doszedł do wniosku, że relacje są determinowane egzystencjalną dynamiką etyczną. Relacje są jak niewidzialne więzi, które warunkują cały system rodzinny.
Boszormenyi-Navy opisuje wewnętrzną etykę dawaniem i brania, domagającą się sprawiedliwości i równowagi między pokoleniami, ze wskazaniem zasług i win w zbiorowej nieświadomości klanu. W związkach istotne jest osiągnięcie równowagi między korzyściami płynącymi z brania i dawania. Ciężar spoczywa bardziej na przyszłych pokoleniach niż przeszłych. Kiedy ktoś coś daje, zyskuje wdzięczność systemu i tym samym prawo do otrzymania czegoś w zamian. Podobnie jest z winą – gdy nie zostanie zrekompensowana, przechodzi na kolejne pokolenie stając się niemym dziedzictwem, a do każdego elementu systemu należy ustanowienie i utrzymanie porządku.
Virgínia Satir wniosła istotny wkład w badania nad ustawieniami odchodząc od realistycznej strategii teatru psycho-dramy i rozwijając szeroki wachlarz technik terapeutycznych takich jak „technika udawanej rodziny” czy „rzeźba rodzinna”.
W tej metodzie członkowie rodziny są ustawiani poprzez proces uświadamiania (praca metodą warsztatową pozwalająca ustalić w najdrobniejszych szczegółach relacje afektywno-rodzinne w różnych pokoleniach). Celem jest uzyskanie klarownej struktury obecnej rodziny. W role wcielają się sami członkowie rodziny lub uczestnicy warsztatów, a każdy członek rodziny pokazuje swoją wizję rodziny. Dla wszystkich uczestników staje się jasne, w jak inny sposób różne formy komunikacji i zasady rządzące rodziną są doświadczane przez każdego z nich.
Tam, gdzie konflikt związany był z historią rodziny pochodzenia, Satir stosowała technikę rzeźby, by wprowadzić kontekst odbudowy rodziny. Konsulent przynosił na warsztat fotografie i drzewo genealogiczne z opisem relacji i wszystkimi możliwymi szczegółami dotyczącymi życia członków rodziny.
Bert Hellinger, w latach 70-tych, studiując teorie Jacoba Moreno i Vírginii Satir, odkrywa na nowo ustawienia rodzinne. Odkrywa, że dostrzeżenie istnienia miłości w rodzinie porusza ludzi i zmienia ich życie. Podczas swojej pracy ustawieniowej na całym świecie uzmysławia sobie, że miłość przerwana w poprzednich pokoleniach może powodować cierpienie w kolejnych. Tak więc proces „leczenia” wymaga pamięci o tym pierwszym pokoleniu.
Hellinger zrozumiał, że w systemie istnieją ukryte porządki (narodziny, śmierć, małżeństwo, rozwód) oraz to, że należy je szanować, aby system rodzinny funkcjonował. Nazwał je „prządkami miłości”.
___________________________________________________________________________
Metodą ustawieniową przenosimy do światła świadomości dynamiki łączące, w sposób dysfunkcyjny, konsulenta z jego systemem odniesienia, dynamiki, które ograniczają jego możliwości działania i rozwoju osobistego, uniemożliwiają zbudowanie struktury systemu relacyjnego i życiowego.
Metoda ustawieniowa obejmuje doświadczenia, techniki i procedury innych podejść i szkół psychoterapii, na przykład hipnozę, terapię behawioralną, terapię gestalt czy terapię systemową.
Od momentu poczęcia, poprzez życie w łonie matki i nasze narodziny wszystko ma swój porządek. Przychodzimy na świat obarczeni wspomnieniami i rodzinnymi traumami przekazywanymi z pokolenia na pokolenie. Krytyczne zdarzenia, które mają miejsce w naszej obecnej rodzinie lub wydarzyły się w poprzednich pokoleniach, rezonują z nami.
Wiele naszych niepowodzeń, obsesji, fobii, problemów z zachowaniem, przewlekłych bóli fizycznych i psychicznych ma głębokie korzenie w naszej sieci rodzinnej. Często nie mamy świadomości uwikłania w system rodzinny.
Poszczególne traumatyczne wspomnienia są, w nieświadomy sposób, przekazywane potomkom i stają się cichym dziedzictwem. Wspomnienia te trwają przez pokolenia i mają znaczący wpływ na psychikę jednostki.
Cała ludzkość, a zwłaszcza rodzina, tworzą nierozerwalną całość, jesteśmy małymi komórkami tworzącymi jeden organizm, a idea rozdziału między mną a innym człowiekiem jest jedynie iluzją naszych fizycznych zmysłów.
Za sprawą tego psychicznego i emocjonalnego połączeniu utrwalają się podstawowe transgeneracyjne struktury ludzkiego współistnienia. Za ich sprawą traumatyczne wydarzenia są kopiowane z jednego dużego „dysku” na drugi, bez możliwości świadomego otwierania „plików”.
Metodą ustawień rodzinnych wydobywamy do świadomości ukrytą dynamikę systemów rodzinnych. Funkcjonują one na poziomie podświadomości i duszy. Metoda ma na celu rozbicie starych wzorców rodzinnych, takich jak powtarzające się choroby i konflikty, które w taki czy inny sposób utrudniają przepływ miłości między członkami rodziny, otwierając drogę do zrozumienia i uzdrowienia tych wzorców.
Rozbicie starych wzorców staje się możliwe, gdy zostają przywrócone podstawowe porządki systemu z zachowaniem dziedzictwa rodziny.
Ustawienia rządzą się kilkoma naturalnymi porządkami, które są odpowiedziane za równowagę systemów:
– prawo więzi, podstawowa nierozerwalność więzi. Każdy ma takie samo prawo do bycia częścią rodziny. Jeśli jakiś członek rodziny zostanie wykluczony, nie ma znaczenia z jakiego powodu, za jakiś czas inny członek rodziny będzie reprezentował wykluczenie po to, żeby przywrócić porządek w systemie rodzinnym.
– hierarchia – to pierwotny porządek. Ważniejszy jest zawsze ten, kto przyszedł do rodziny jako pierwszy, następny ten, kto pojawił się później. Ta kolejność jest niezbędna w systemie rodzinnym, ponieważ wskazuje każdemu elementowi jego pozycję i miejsce w systemie.
– równowaga między dawaniem i braniem. Dawanie tylko tego, co mamy i proszenie tylko o to, czego potrzebujemy.
Porządki te są aktywne i ustrukturyzowane. Porządek postrzegamy jako harmonijny rozwój i wzrost. Brak porządku uświadamiamy sobie jako formę cierpienia i choroby pozbawionych struktury.
To dzięki naszemu ciału zdajemy sobie sprawę, co nie jest w porządku. Ciało emituje dźwięki, wibracje, doznania i emocje. Wszystkie sygnały, które pochodzą z ciała przekazują nam, że coś znajduje się w nierównowadze. Jeśli z jakiegoś powodu nie werbalizuje się tego, co się czuje i zabrania się sobie odczuwania tego, co się czuje, ciało będzie musiało uzewnętrznić te emocje w inny sposób i zrobi to fizycznym objawem. Ciało w dosłowny sposób pokazuje to, co miało zostać ukryte i to, czego nie potrafiono zwerbalizować. Ciało samo się formuje, deformuje lub przekształca (Marujo, 2006).
Objawy są ostrzeżeniem, mówią o czymś, co nie jest w porządku, pozwalając nam uświadomić sobie, że nasze ciało posiada wrodzoną inteligencję służącą samoleczeniu
Dzięki metodzie stawień rodzinnych jesteśmy w stanie zrozumieć, co dany objaw oznacza, co chce nam przekazać, jak możemy zrekonstruować historię naszej rodziny i na nowo przywrócić porządek w systemie.
Ustawienia pozwalają dostrzec innych, powiązania, znaczące osoby w polu relacji. Pozwalają postrzegać i opisywać rzeczywistość tak, jak się manifestuje. Poprzez spojrzenie fenomenologiczne możemy zrozumieć zjawiska, które kryją się za pozorami. Składają się one z obrazów, a systemy wyrażane są poprzez obrazy, informacje i procesy, które można postrzegać jako całość.
Dzięki ustawieniom mamy moc przywracania porządku w naszym życiu i w naszym systemie rodzinnym, moc, świadomego i pełnego miłości, ustanawiania porządku.
Ustawienia systemowe mają istotny wkład w psychologię transpersonalną, ponieważ dzięki tej metodzie człowiek może ponownie uporządkować cały bałagan natury fizycznej, emocjonalnej, psychicznej, uporządkować swój umysł i duszę i zdać sobie sprawę z procesu, w wyniku, którego pojawiła się choroba oraz jak można go odwrócić i powrócić do dobrego samopoczucia, do samoleczenia.
Dzięki ustawieniom rodzinnym można uwolnić się od bólu, lęków i nieszczęść, zdając sobie sprawę, że są one często zakorzenione w przeszłych zdarzeniach, które spowodowały chorobę lub dyskomfort. Podczas ustawienia można zrozumieć pochodzenie choroby i przywrócić porządek tak, aby objawy nie pojawiały się w ciele.
Najlepszą definicję ustawień rodzinnych podały mi dwie 12-letnie dziewczynki:
„Ustawienie jest wtedy, gdy wszystko jest w ciemności, a potem zapala się światło i wszystko już widzimy”. (Leticia)
„Ustawienie jest jak zamknięta księga, która powoli się otwiera i możemy przeczytać ją do końca.” (Monteiro).
___________________________________________________________________________
Kiedy pracuję metodą ustawieniową mam świadomość swoich czterech poziomów inteligencji (intuicyjnego, emocjonalnego, racjonalnego i systemowego). Służą mi najpierw do przeanalizowania pozycji reprezentantów w polu (w polu morfogenetycznym). Zakładam, że trzeba zrozumieć i odkryć, gdzie leży problem i dopiero wtedy znaleźć rozwiązanie. Ustawienie zakończy się natomiast wtedy, gdy prawa systemu zostaną przywrócone (przynależność, równowaga, hierarchia oraz czas i przestrzeń).
Celem ustawień rodzinnych jest przywrócenie konsulentowi jego tożsamości, aby mógł z większą swobodą żyć własnym życiem i ponosić konsekwencje swoich wyborów jako dorosły człowiek. By mógł przyjąć nową trajektorię życia bez poczucia winy i bez obwiniania kogokolwiek za swoje wybory.
Dzięki ustawieniom możliwe jest przywrócenie radości życia, zapewnienie „lekkości” w relacjach rodzinnych oraz przywrócenie spokoju, współczucia oraz dobroci indywidualnej i społecznej.
Na koniec chcę podkreślić, że ustawienia systemowe nie są ani dogmatem, ani religią. Jednak ustawiacz / terapeuta może lub nie wyznawać jakąś religię. W terapeutycznej metodzie ustawieniowej nie ma mistycyzmu ani absolutnej prawdy. Ustawienie zawsze będzie miało charakter fenomenologiczny i systemowy. To, co dzieje się w polu to jedynie zjawiska o charakterze psychicznym, nieświadome i obserwowalne.
Bert Hellinger w swojej autobiografii pisze: „Nigdy nie dałem się zmonopolizować orientacji politycznej jakiejś partii ani dyrektywom społecznym czy religijnym. Jestem całkowicie wolny i patrzę tylko na to, co się pokazuje i co stanowi rzeczywistość, pracując w sposób czysto fenomenologiczny i empiryczny” (HELLINGER, Bert – Moje życie, moja praca)
Czytelnikom JESTEM doroty Puzio polecam następujące pozycje;
Bert Hellinger – Porządki miłości czyli Być sobą i żyć swoim życie.
Thomas Kuhn – Struktura rewolucji naukowych.
Karol Darwin – Wyraz uczuć u człowieka i zwierząt.
Ludwig Von Bertalanffy – Ogólna teoria systemów.
Eric Berne – Dzień dobry … i co dalej?
Arthur Janov – The primal scream
Jacob-Levi Moreno – Psychodrama.
Virginia Satir – Terapia rodziny. Teoria i praktyka.
VirginiaSatir, Richrd Bander, John Grinder – Zmieniamy się z rodzinami
Ivan Boszormenyi-Nagy – Between give and take: a clinical guide to contextual therapy
Ivan Boszormenyi-Nagy; Geraldine Spark – Lealtates invisibles: reciprocidad en terapia familiar intergeneracional.
Giovana Fagundes Luczinski i Marília Ancona-Lopez – Phenomenological psychology and Buber’s philosophy: the encounter at the clinical practice
Jakob Robert Schneider – Wille und Schicksal (artykuł); Das Familienstellen: Grundlagen und Vorgehensweisen
Humberto Maturama – Emociones y lenguaje en educación y politica.
Edgar Morin – L’intelligence de la complexité
Boaventura de Sousa Santos – A crítica da razão indolente; Um discurso sobre as ciências na transição para uma ciência pós-moderna
Rupert Sheldrake – Obecność przeszłości.Rezonans morficzny i pamięć natury; Seven Experiments That Could Change The World; A new science of life
[Thea Schonfelder – Representações com bonecos]
Ruth McCledon; Leslie B. Kadis – Reconciling relationships and preserving the family business: tools for success.
Fritz Perls; Laura Perls i Paul Goodman – Gestalt therapy
Jean Piaget – Six psychological studies
Manuel Hernández Pacheco – Apego y psicopatologia: la ansiedad y su origen
Carl Gustav Jung – Psychologia analityczna; oraz inne teksty autora
Zygmunt Freud – Poza zasadą przyjemności; Quarto casos clínicos
John Bowlby – A secure base: clinical applications of attachment theory; maternal care and mental health; Przywiązanie.
Bruno Bettelheim – Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni.
Milton Erikson;Ernest Lawrence Rossi – L’integrale des articles de Milton Erickson sur l’hypnose; Etude par l’hypnose des processus psychodynamiques
Anne Ancelin Schutzenberger – Tajemnice przodków; Psychogenealogia w praktyce
Tłumaczenie Tamara Sobolska
[1] Termin użyty po raz pierwszy przez prof. J.P.Marujo podczas zajęć z Antropologi Zdrowia (1979) w Centrum Formacji przy Szpitalu w Almadzie. Oznacza osobę, która przychodzi na konsultację.